వినియోగదారుల హక్కులకు విలువేదీ?

(బండారు రాం ప్రసాద్ రావు)

• నిండా ముంచుతున్న దళారులు
• నేడు వినియోగదారుల దినోత్సవం

డిసెంబర్ 24 భారతదేశంలో ఒక నిర్దిష్ట ఇతివృత్తంతో జాతీయ వినియోగదారు దినోత్సవంగా జరుపుకుంటారు. ఈ రోజున వినియోగదారుల రక్షణ చట్టం చట్టబద్ధత పొందింది. ఈ చట్టం అమలు దేశంలోని వినియోగదారుల ఉద్యమంలో ఒక చారిత్రాత్మక మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. వినియోగదారుల ఉద్యమం యొక్క ప్రాముఖ్యతను మరియు ప్రతి వినియోగదారునికి వారి హక్కులు మరియు బాధ్యతల గురించి మరింత అవగాహన కలిగించే అవసరాన్ని హైలైట్ చేయడానికి ఈ రోజు వ్యక్తులకు అవకాశాన్ని అందిస్తుంది.

వినియోగదారుల రక్షణ చట్టం 2019 జూలై 20 నుండి అమల్లోకి వచ్చింది. ఈ చట్టం వినియోగదారులను శక్తివంతం చేస్తుంది మరియు వినియోగదారుల రక్షణ మండలి, వినియోగదారు వివాదాల పరిష్కార కమీషన్లు, మధ్యవర్తిత్వం, ఉత్పత్తి,బాధ్యత  నకిలీ వస్తువులను కలిగి ఉన్న ఉత్పత్తుల తయారీ లేదా అమ్మకం కోసం శిక్ష వంటి వివిధ నోటిఫైడ్ నియమాలు మరియు నిబంధనల ద్వారా వారి హక్కులను పరిరక్షించడంలో వారికి సహాయపడుతుంది. వినియోగ దారుల హక్కుల పరిరక్షణకు మన దేశంలో 1986లో రూపొందించారు. వినియోగదారుల పరిరక్షణ చట్టం డిసెంబర్‌ 24, 1987 నుంచి అమలులోకి వచ్చింది. ఇన్నేండ్లుగా ప్రపంచవ్యాప్తంగా డిజిటల్‌ సాంకేతిక పరిజ్ఞానం, ఇంటర్నెట్‌, ఈ కామర్స్‌, స్మార్ట్‌ఫోన్లతో టెక్నాలజీ చాలా మార్పులకు లోనైంది. 1986లో రూపొందించిన చట్టం పాతది కావడంతోపాటు మార్కెట్‌లో ఆన్‌లైన్‌ షాపింగ్‌, టెలీ షాపింగ్‌, ప్రొడక్ట్‌ రీకాల్‌, అరక్షిత ఒప్పందాలు, తప్పుదోవ పట్టించే టీవీ పత్రిక ప్రకటనలు, సోషల్‌ మీడియా ప్రచారాలు నేటి వినియోగదారుల హక్కులను రక్షించేలా లేదు. దీన్ని గుర్తించిన కేంద్ర ప్రభుత్వం కాలానికి అనుగుణంగా నూతన వినియోగదారుల హక్కుల పరిరక్షణ చట్టం 2019ను భారత పార్లమెంట్‌ ద్వారా ఆమోదింప చేసి రాష్ట్రపతి అనుమతితో చట్టంగా తయారు చేసింది. కొత్త చట్టం అమలుకు నియమ, నిబంధనలు రూపొందించి ఈ మేరకు జూలై 15న నోటిఫికేషను విడుదల చేసింది. ఈ చట్టం జూలై  20వ తేదీ నుంచి అమలులోకి వచ్చింది.

 వస్తువులు, సేవల నాణ్యత, సామర్థ్యం, స్వచ్ఛత, ధర, ప్రమాణం.. వీటికి సంబంధించిన సమాచారాన్ని తెలుసుకొనే హక్కు ను కలిగి ఉండటమే వినియోగదారుల యొక్క హక్కు అని అర్థం! వ్యాపారంలోని అనుచిత పద్ధతుల బారిన పడకుండా వినియోగదారును కాపాడవలసివుంటుంది. ఈ హక్కులను గురించి వినియోగదారులు తెలుసుకోవలసిన అవసరం ఎంతయినా ఉంది. వినియోగదారు హక్కులను రక్షించేందుకు భారతదేశంలో బలమైన, స్పష్టమైన చట్టాలు ఉన్నా, దేశంలోని వినియోగదారుల వాస్తవ దురవస్థ అత్యంత నిరుత్సాహకరంగా ఉంది. వినియోగదారుల హక్కులను పరిరక్షించడానికి అమలవుతున్న వివిధ చట్టాలలో 1986 సంవత్సరంలో వచ్చిన వినియోగదారు రక్షణ చట్టం అత్యంత ముఖ్యమైన చట్టం. ఈ చట్టం ప్రకారం, ప్రతి ఒక్కరు. వ్యక్తులు, సంస్థ, హిందూ అవిభాజ్య కుటుంబం, కంపెనీ.. వస్తువులను, సేవలను కొనుగోలు చేసేందుకు తమ వినియోగదారు హక్కులను ఉపయోగించే హక్కును కలిగివున్నారు. దేశంలోని వినియోగదారు రక్షణ/వినియోగదారు ఉద్యమంలో అత్యంత ముఖ్యమనదగిన మైలురాళ్లలో ఒకటి వినియోగదారు రక్షణ చట్టం, 1986 కు శాసనరూపాన్ని ఇవ్వడం. వినియోగదారుల కోసం మూడు అంచెలతో కూడిన క్వాసి-జ్యుడీషియల్ కన్జ్యూమర్ డిస్ ప్యూట్ రిడ్రెసల్ మెషినరీని జాతీయ, రాష్ట్ర, జిల్లా స్థాయిలలో ఏర్పాటు చేయాలి. దీని ద్వారా వినియోగదారు హక్కులను ఉత్తమమైన రీతిలో కాపాడడం కోసం ఈ చట్టాన్ని తీసుకువచ్చారు.

ఫిర్యాదుల పరిష్కారాన్ని కోరే హక్కు 1986 లో కన్జ్యూమర్ ప్రొటెక్షన్ యాక్ట్ (సిఒపిఆర్ఎ) ఆమోదం పొందేందుకు కారణమైంది. దీనిని వినియోగదారుల హక్కుల పత్రం (మాగ్నా కార్టా) గా నిర్వచించడం జరిగింది. అయితే ఇది ఈ హక్కుల లోని ఆరు హక్కులను మాత్రమే గుర్తించింది. అవి (1). భద్రత; (2). సమాచారం; (3). ఇష్టం; (4). ప్రాతినిధ్యం; (5). సరిదిద్దడం మరియు (6). వినియోగదారు చైతన్యం. వినియోగదారుల ఫిర్యాదులను పరిష్కరించడం కోసమే 90 – 150 రోజుల పరిమిత వ్యవధిలో న్యాయనిర్ణయం చేయడానికి/ మధ్యవర్తిత్వం వహించడానికి క్వాసి-జ్యుడీషియల్ కోర్టుల వ్యవస్థకు వీలు కల్పించి విప్లవాత్మకమనదగిన న్యాయ సంబంధ సంస్కరణలను తీసుకురావడంలో సిఒపిఆర్ఎ సఫలమైంది.